Điêu khắc nước – Nghệ thuật công cộng điểm nhấn trong kiến trúc cảnh quan hiện đại

Điêu khắc nước là sự kết hợp giữa nghệ thuật tạo hình và yếu tố nước, tạo nên công trình vừa có giá trị thẩm mỹ, vừa mang ý nghĩa biểu tượng và sinh thái trong không gian kiến trúc cảnh quan hiện đại. Các tác phẩm điêu khắc nước không chỉ là điểm nhấn nghệ thuật mà còn góp phần điều hòa vi khí hậu, giảm tiếng ồn, và mang lại cảm giác thư giãn cho con người. Trong bối cảnh đô thị hóa mạnh mẽ, việc đưa yếu tố nước vào nghệ thuật công cộng giúp kết nối con người với thiên nhiên, tăng sức hấp dẫn thị giác cho quảng trường, công viên, khu đô thị và không gian công cộng. Các hình thức thể hiện đa dạng: đài phun nước, tường nước, suối nhân tạo, hồ điêu khắc tương tác ánh sáng – âm thanh,… sử dụng công nghệ hiện đại để tạo hiệu ứng động và thay đổi theo thời gian. Như vậy, điêu khắc nước không chỉ là yếu tố trang trí mà còn là ngôn ngữ biểu đạt nghệ thuật và sinh thái học, đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng bản sắc cảnh quan đô thị hiện đại.

Đài phun nước King of The Sun - Kiệt tác xứng tầm thế giới

Đặt vấn đề:

Tác phẩm điêu khắc nước là một tác phẩm nghệ thuật kết hợp nước với nghệ thuật tạo hình, trong đó nước như một yếu tố chính được trình diễn để tạo ra trải nghiệm của các giác quan đặc biệt là thị giác. Những tác phẩm điêu khắc nước này có thể từ hình thức tổ chức quen thuộc như đài phun nước, thác nước, hồ cảnh, hoặc các công trình khác kết hợp với nước đến các hình thức trừu tượng phức tạp hơn, nhằm mô phỏng các hình thái nước trong tự nhiên, khám phá bản chất sự chuyển động, dòng chảy và sự phản chiếu của nước.

Trong các khu vườn cổ điển của phương Đông và phương Tây, việc sử dụng nguồn nước ở khắp mọi nơi. Nghệ thuật điêu khắc nước không chỉ với mục đích làm đẹp cảnh quan mà còn truyền sức sống vào không gian khi “nước” tái hiện biểu tượng cổ xưa của khu vườn thiên đường trong văn hóa của nhiều nền văn minh cổ đại, nơi thảm thực vật là biểu tượng của sự sống vĩnh cửu và nước là nguồn gốc của mọi dạng sống, phân biệt với vùng đất hoang dã thiếu sự sống đặc trưng bởi sự khô cằn của sa mạc. Tính ẩn dụ của sự sống được làm sống động từ nước thể hiện bởi dòng chảy vào một đài phun nước đặt ở trung tâm, di chuyển trong các kênh được sắp xếp theo mô hình hình học tượng trưng cho sự phân chia thế giới.

Thời kỳ Trung cổ và Phục hưng, không gian vườn của châu Âu có các đài phun nước làm trung tâm và được bao quanh bởi những con đường mòn khép kín, mượn từ các khu vườn Ba Tư để tạo ra không gian lý tưởng cho việc thiền định. Thế kỷ 17 chứng kiến phong cách baroque thậm chí còn ấn tượng và phức tạp hơn với vô số đài phun nước, hồ cảnh và thác nước sử dụng nhiều đường cong uốn lượn và kết hợp với các tác phẩm điêu khắc tinh xảo, năng động. Giai đoạn cận và hiện đại, các nhà thiết kế cảnh quan đã khám phá những khả năng mà yếu tố nước mang lại, đưa ra những thiết kế mới độc đáo cho các tác phẩm điêu khắc nước đa dạng. Ở những khu vực đô thị có không gian hạn chế, đài phun nước và hồ cảnh được tổ chức thành các tác phẩm nghệ thuật điểm nhấn gây ấn tượng và thu hút người dân tại các không gian mở, không gian công cộng như vườn hoa, công viên, quảng trường, trung tâm mua sắm, …

Điêu khắc nước trong thiết kế hiện đại:

Trong thiết kế cảnh quan hiện đại, điêu khắc nước được xem là một yếu tố nghệ thuật và kỹ thuật đặc biệt, mang lại giá trị thẩm mỹ, cảm xúc và sinh thái cho không gian. Sự kết hợp giữa nghệ thuật điêu khắc và chuyển động tự nhiên của nước tạo nên những công trình vừa sinh động, vừa hài hòa với môi trường xung quanh.

1. Giá trị thẩm mỹ và nghệ thuật:

Điêu khắc nước là điểm nhấn thị giác trong không gian cảnh quan, giúp phá vỡ sự đơn điệu của kiến trúc đô thị. Ánh sáng, âm thanh, hình khối và dòng chảy được kết hợp tinh tế để tạo ra hiệu ứng động, mang lại cảm giác thư giãn và gần gũi với thiên nhiên.

2. Giá trị sinh thái và môi trường:

Nước trong các công trình điêu khắc có tác dụng làm mát không khí, giảm bụi, tăng độ ẩm, đồng thời điều hòa vi khí hậu – một yếu tố rất cần thiết trong các khu đô thị chịu ảnh hưởng của “hiệu ứng đảo nhiệt”.

3. Ứng dụng trong không gian kiến trúc cảnh quan:

Điêu khắc nước được sử dụng đa dạng trong quảng trường, công viên, khu nghỉ dưỡng, trung tâm thương mại, khu dân cư cao cấp... Các hình thức phổ biến gồm đài phun nước nghệ thuật, tường nước, hồ điêu khắc, suối nhân tạo, hay điêu khắc tương tác với ánh sáng và âm thanh.

4. Xu hướng thiết kế hiện nay:

Các công trình điêu khắc nước hiện đại thường ứng dụng công nghệ cảm biến, ánh sáng LED, điều khiển tự động, giúp thay đổi màu sắc, hình thức và chuyển động của nước theo thời gian hoặc tương tác với con người. Xu hướng này hướng đến sự bền vững, tiết kiệm năng lượng, và tôn vinh yếu tố tự nhiên trong không gian sống.

Đài phun nước hiện đại bằng thép

Sự linh hoạt và mềm mại của yếu tố nước, khả năng có được hình dạng của vật chứa và tự di chuyển hoặc được thúc đẩy bởi áp suất do thủy lực tạo ra, khiến nó trở thành nhân vật chính của các không gian cảnh quan. Âm thanh của nước chuyển động, tiếng róc rách và sủi bọt, sự phản chiếu của cảnh vật và công trình kiến trúc khiến nước trở thành một yếu tố không thể thiếu trong quá trình hình thành không gian cảnh quan. Điêu khắc nước có thể được thiết kế cho các địa điểm cụ thể, như vườn hoặc không gian công cộng và có thể sử dụng đa dạng nhiều vật liệu khác nhau như đá, kim loại, kính, nhựa,… để khi phối hợp với nước đạt được hiệu ứng thẩm mỹ và chức năng mong muốn.

Điêu khắc nước có thể được thiết kế để tạo ra hiệu ứng chuyển động do trọng lực hay áp suất, thậm chí bắn tung tóe ấn tượng hoặc có thể đơn giản và tinh tế là mặt nước tĩnh. Sự lựa chọn về kiểu dáng và kích thước đài phun nước phụ thuộc vào phong cách thiết kế cảnh quan và diện tích không gian có sẵn. Nó cần phải có kích thước phù hợp với vai trò mà nó sẽ đóng trong cảnh quan.

Có hai dạng điêu khắc nước cơ bản như sau Điêu khắc nước độc lập:

Trong số các loại điêu khắc nước độc lập, có loại có hồ chứa xung quanh chân đài phun nước và loại không có. Đài phun nước không có hồ chứa được gọi là đài phun nước “ẩn”. Nước thấm trực tiếp qua bề mặt phẳng nằm ngang bên dưới thông qua các lỗ hoặc khe thoát nước vào một bể chứa ngầm, nơi nước được đưa trở lại hệ thống tuần hoàn nước. Điêu khắc nước có hồ chứa xung quanh chân đài phun nước thường lớn hơn và ồn hơn vì nước chảy từ cấu trúc đài phun nước xuống hồ chứa ở chân đài phun nước.

Điêu khắc nước độc lập

Điêu khắc nước gắn tường: Một số tác phẩm điêu khắc nước không đứng độc lập giữa không gian mà giống như phù điêu gắn liền với bề mặt thẳng đứng, được xây dựng vào tường hoặc gắn vào tường và do đó được gọi là đài phun nước tường hoặc tường nước.

Điêu khắc nước gắn tường

Điêu khắc nước là mô phỏng lại hình thái nước trong tự nhiên:

Điêu khắc nước là sự kết hợp giữa nghệ thuật tạo hình và chuyển động tự nhiên của nước, nhằm mô phỏng, tái hiện và tôn vinh vẻ đẹp của nước trong đời sống tự nhiên. Thông qua các hình thức như dòng chảy, tia phun, làn sóng, giọt nước hay mặt hồ tĩnh lặng, nghệ sĩ và nhà thiết kế thể hiện được năng lượng, nhịp điệu và cảm xúc của thiên nhiên trong không gian nhân tạo.

Trong thiết kế cảnh quan hiện đại, điêu khắc nước không chỉ dừng lại ở việc tái hiện vẻ đẹp của nước mà còn thể hiện triết lý hài hòa giữa con người và tự nhiên. Dòng nước chảy, sự phản chiếu ánh sáng, hay tiếng róc rách dịu nhẹ đều góp phần mang lại trải nghiệm giác quan phong phú, giúp con người cảm nhận được sự sống động và tinh khiết của thiên nhiên giữa môi trường đô thị hiện đại.

Nhờ khả năng kết hợp giữa nghệ thuật, kỹ thuật và sinh thái, điêu khắc nước trở thành một yếu tố đặc sắc trong thiết kế cảnh quan, vừa có giá trị thẩm mỹ, vừa mang tính biểu tượng sâu sắc về sự tuần hoàn và cân bằng của thiên nhiên.

Một số loại hình điêu khắc nước thông dụng:

Ngày nay, sự phong phú và đa dạng về vật liệu và công nghệ là những tiền đề quan trọng giúp cho sự sáng tạo của người thiết kế nghệ thuật điêu khắc nước thăng hoa và gần như không có giới hạn về ý tưởng. Tuy nhiên về cơ bản, điêu khắc nước vẫn là sự biến tấu từ các loại hình thông dụng sau:

Đài phun nước: Là một tác phẩm điêu khắc nước thông dụng nhất, đài phun nước có thể có nhiều kiểu dáng khác nhau, từ đài phun nước nhiều tầng truyền thống đến các hình thức tạo hình hiện đại; Tường nước, rèm nước: Những đặc điểm tổ chức nước thẳng đứng này có thể thêm yếu tố ấn tượng vào cảnh quan, mô phỏng chuyển động của nước dưới tác động của trọng lực.

Bể, ao và hồ: Ở nhiều quy mô, dù là tự nhiên hay được thiết kế, có thể đóng vai trò là nền tảng cho các tác phẩm điêu khắc nước hoặc chỉ đơn giản là điểm nhấn trong cảnh quan.

Dòng chảy: Ống, máng, rãnh và suối, cả tự nhiên và nhân tạo, tạo thành yếu tố nước chảy vào cảnh quan.

Jeux d’eau: Trò chơi dưới nước, có thể bao gồm nhiều đặc điểm nước như đài phun nước, bể vầy, dòng chảy, … mà mọi người có thể tiếp xúc với nước để giải trí.

                                                                                                                                                        Sương mù                                                                              Nguồn nước

                                                                                                                                                              Mưa                                                                                       Thác Nước

Một số tác phẩm mô phỏng hình thái nước trong tự nhiên

Kết luận:

Tổ chức yếu tố nước và điêu khắc nước trong kiến trúc cảnh quan không phải là yếu tố cảnh quan mới mẻ – Tuy nhiên, thực tế cho thấy ở Việt Nam các nhà thiết kế phần lớn vẫn đi theo tư duy lối mòn khi thiết kế “nước”, vẫn chưa thoát được những khuôn mẫu cũ kĩ quen thuộc như đài phun nước truyền thống, thác nước, hồ nước, hồ cá Koi,… trong khi không gian sáng tác của loại hình này là rất lớn. Trong phạm vi giới hạn của bài báo này, tác giả mới chỉ đưa ra một số nội dung cơ bản nhất về điêu khắc nước, cần thiết có những nghiên cứu và bài viết chuyên sâu hơn để điêu khắc nước tại Việt Nam không chỉ là một yếu tố kiến trúc cảnh quan thuần tuý mà cần được chú trọng và phát triển để nâng cao tính nghệ thuật, phát huy tối đa vai trò nghệ thuật công cộng và điểm nhấn của các không gian kiến trúc cảnh quan hiện đại.

Nguồn : sưu tầm